आपल्या पौराणिक ऋषी मुनी वशिष्ठ, कश्यप, विश्वामित्र, अत्री, जमदग्नी, गौतम आणि भारद्वाज या सात ऋषींच्या पूजेसाठी ऋषीपंचमीचा सण विशेष मानला जातो.
ऋषी पंचमी हा सण भाद्रपद शुक्ल पक्ष पंचमी तिथीला साजरा केला जातो आणि या दिवशी पाळल्या जाणाऱ्या व्रताला ऋषी पंचमी व्रत म्हणतात. ब्रह्मपुराणानुसार चारही जातीतील महिलांनी या दिवशी हे व्रत पाळावे.
म्हणूनच हे व्रत करा-
हे व्रत अशुद्ध अवस्थेत शरीराने केलेल्या स्पर्शाचे व इतर पापांचे प्रायश्चित्त म्हणून केले जाते. स्त्रिया नकळत किंवा नकळत पूजा, घरातील कामे, पतीला स्पर्श करणे इत्यादी गोष्टी करतात तेव्हा या व्रताने त्यांची पापे नष्ट होतात. आपल्या पौराणिक ऋषी मुनी वशिष्ठ, कश्यप, विश्वामित्र, अत्री, जमदग्नी, गौतम आणि भारद्वाज या सात ऋषींच्या पूजेसाठी हा दिवस विशेष मानला जातो.
उपवासाचा नियम
हे व्रत पाळणाऱ्यांनी सकाळी नदीवर किंवा घरी अपमार्गाच्या दाताने स्नान करून अंगावर माती लावून पूजास्थानाची शुद्धी करावी. आता रांगोळीच्या रंगांची मांडणी करून मातीच्या किंवा तांब्याच्या भांड्यात सातू भरून त्यावर वस्त्र, पंचरत्न, फुले, सुगंध, अक्षत इत्यादी ठेवून व्रताच्या सुरुवातीला व्रत घ्या. भारद्वाज, विश्वामित्र, गौतम. , जमदग्नी आणि वशिष्ठ या सात ऋषींची आणि अरुंधती देवीची पूजा करावी. त्यानंतर या ऋषींची विधिवत पूजा करावी. या दिवशी लोक सहसा दही आणि साठी भात खातात, मीठ वापरण्यास मनाई आहे. या व्रतामध्ये नांगरलेल्या शेतातून निर्माण झालेल्या सर्व गोष्टी वर्ज्य मानल्या जातात, त्यामुळे नांगरलेल्या शेतातील वस्तू फळांच्या स्वरूपातही खाऊ नयेत.
पौराणिक कथा-
सत्ययुगात वेद आणि वेदांग जाणणारा सुमित्रा नावाचा ब्राह्मण आपली पत्नी जयश्रीसोबत राहत होता. त्यांनी शेती करून आपला उदरनिर्वाह चालवला. त्यांच्या मुलाचे नाव सुमती होते, जो पूर्ण पंडित आणि आतिथ्यशील होता. कालांतराने दोघांचाही एकाच वेळी मृत्यू झाला. जयश्रीला कुत्रीचा जन्म झाला आणि तिचा नवरा सुमित्रा बैल झाला. सुदैवाने दोघेही मुलगा सुमतीच्या घरी राहू लागले. एकदा सुमतीने आई-वडिलांचे श्राद्ध केले. त्यांच्या पत्नीने ब्राह्मण भोजनासाठी खीर शिजवली, ज्याला नकळत सापाने पिसाळले होते. ही घटना कुत्री पाहत होती. खीर खाणारे ब्राह्मण मरतील असा विचार करून त्याने स्वतः खीरला हात लावला. याचा राग येऊन सुमतीच्या महिलेने कुत्रीला खूप मारहाण केली. त्यानंतर त्यांनी सर्व भांडी स्वच्छ करून पुन्हा खीर बनवली आणि ब्राह्मणांना खाऊ घातली आणि उरलेली वस्तू जमिनीत गाडली. त्यामुळे ती कुत्री त्या दिवशी उपाशीच राहिली. जेव्हा मध्यरात्र झाली तेव्हा ती कुत्री बैलाकडे आली आणि तिने संपूर्ण कथा सांगितली. बैल उदास झाला आणि म्हणाला- ‘आज सुमती तोंड बांधून मला नांगरात टाकायची आणि तिला गवतही चरू देत नाही. यामुळे मलाही खूप त्रास होतोय.” सुमती दोघांचे बोलणे ऐकत होती आणि तिला कळले की कुत्री आणि बैल आपले आई-वडील आहेत. त्यांनी दोघांनाही भोजन दिले आणि ऋषीमुनींकडे जाऊन पशुयोनीत मातापित्यांच्या जन्माचे कारण व त्यांच्या कल्याणाचा उपाय विचारला. ऋषींनी मोक्षप्राप्तीसाठी ऋषीपंचमीचे व्रत करण्यास सांगितले. ऋषींच्या आज्ञेनुसार सुमतीने ऋषीपंचमीचे व्रत भक्तिभावाने केले, त्यामुळे तिचे माता-पिता पशुयोनीतून मुक्त झाले.
